Indeks masy ciała, czyli popularne BMI (Body Mass Index), to jeden z podstawowych wskaźników określających niedowagę, nadwagę lub otyłość określonego stopnia, który możemy obliczyć za pomocą prostego kalkulatora.. Faktem jest, że wskaźnik ten jest przez wielu specjalistów traktowany jako „prawda objawiona”. Niestety, trzeba też przyznać, że nie zawsze jest on wiarygodny. Niniejszy artykuł zostanie poświęcony właśnie temu wskaźnikowi.
Czym jest wskaźnik BMI?
Współczynnik BMI wcale nie jest owocem nowoczesnej medycyny statystycznej. Wręcz przeciwnie – powstał on już w latach 30 XIX wieku, a jego twórcą był beligijski statystyk Adolf Queteleta.
Indeks masy ciała to wartość matematyczna, która jest wynikiem dość prostego wzoru:
Masa (wyrażona w kilogramach) / podniesiony do kwadratu wzrost (wyrażony w metrach).
Uzyskany wynik ma dać odpowiedź na pytanie, czy masa danej osoby jest prawidłowa, czy nie. Co ciekawe, twórca BMI nie wykorzystywał go w obliczaniu indywidualnej wartości otłuszczenia organizmu, lecz raczej w populacyjnych badaniach statystycznych, które miały pomóc w sprawiedliwym rozdzielaniu zasobów przez rząd.
Kalkulator idealnej wagi i normy BMI
Obliczenie BMI jest proste, ale właśnie dzięki temu wielu specjalistów krytykuje tą formę pomiaru. O tym jednak później… Według przyjętych przez WHO założeń, normy BMI są ujednolicone i wynoszą:
- mniej niż 16 – oznacza wygłodzenie,
- 16 – 16.99 – oznacza wychudzenie,
- 17 – 18.49 – oznacza niedowagę,
- 18.5 – 24.99 – oznacza wartość prawidłową,
- 25 – 29.99 – oznacza nadwagę,
- 30 – 34.99 – oznacza I stopień otyłości,
- 35 – 39.99 – oznacza II stopień otyłości,
- powyżej 40 – oznacza otyłość skrajną.
Kalkulator BMI online
Your BMI is......
| BMI | Classification |
|---|---|
| less than 18.5: | Underweight |
| 18.5 - 24.9: | Normal weight |
| 25 - 29.9: | Overweight |
| 30 - 34.9: | Class I Obese |
| 35 - 39.9: | Class II Obese |
| 40 upwards: | Class III Obese |
Co ważne, wartości te są zwykle ujednolicone dla wszystkich płci. Przyjęło się, że wartość BMI u kobiet i u mężczyzn przedkładają się na niewielkie różnice w kontekście zawartości tkanki tłuszczowej. Tymczasem różnice te mogą być bardzo duże.
Według standardowego kalkulatora BMI, kobieta i mężczyzna o tej samej wadze i tym samym wzroście, będą posiadali – co zresztą jest zgodne z prawdą – taki sam wskaźnik. Problem w tym, że w tym wariancie, zawartość tłuszczu w organizmie kobiety może być o nawet 20 procent wyższa, aniżeli u mężczyzny, co zresztą wynika z naturalnych zależności pomiędzy płciami.
U dzieci sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Badacze są podzieleni co do roku życia, od którego wskaźnik ten należy uwzględniać w określaniu prawidłowej masy ciała. Niektórzy twierdzą, że warto go stosować dopiero od 14 roku życia, a inni – że dopiero od 18. Bardziej wiarygodną metodą oceny prawidłowego stany rozwoju malucha są siatki centylowe, które za pomocą wykresu graficznego, pozwalają rzeczowo określić ewentualne wady rozwojowe.
Przeliczniki BMI a wiek i płeć człowieka
O ile sam wskaźnik BMI ma charakter jednolity, to jego interpretacje w kontekście wieku i płci mogą być dość zróżnicowane. Efektem wielu analiz i badań, było stworzenie tabel wartości BMI, które odzwierciedlały prawidłowe wartości indeksu masy ciała dla osób o określonej płci i wieku. Zgodnie z tym:
Normy BMI dla kobiet
| Wiek | Niedowaga | Normalna Masa ciała | Nadwaga | Otyłość |
| 18 – 24 lat | poniżej 19 | 19 – 24 | 24 – 29 | powyżej 29 |
| 25 – 34 lat | poniżej 20 | 20 – 25 | 25 – 30 | powyżej 30 |
| 35 – 44 lat | poniżej 21 | 21 – 26 | 26 – 31 | powyżej 31 |
| 45 – 54 lat | poniżej 22 | 22 – 27 | 27 – 32 | powyżej 32 |
| 55 – 64 lat | poniżej 23 | 23 – 28 | 28 – 33 | powyżej 33 |
| 65 lat wzwyż | poniżej 24 | 24 – 29 | 29 – 34 | powyżej 34 |
Normy BMI dla mężczyzn
| Wiek | Niedowaga | Normalna Masa ciała | Nadwaga | Otyłość |
| 18 – 24 lat | poniżej 20 | 20 – 25 | 25 – 30 | powyżej 30 |
| 25 – 34 lat | poniżej 21 | 21 – 26 | 26 – 31 | powyżej 31 |
| 35 – 44 lat | poniżej 22 | 22 – 27 | 27 – 32 | powyżej 32 |
| 45 – 54 lat | poniżej 23 | 23 – 28 | 28 – 33 | powyżej 33 |
| 55 – 64 lat | poniżej 24 | 24 – 29 | 29 – 34 | powyżej 34 |
| 65 lat wzwyż | poniżej 25 | 25 – 30 | 30 – 35 | powyżej 35 |
Kiedy BMI nie jest wiarygodnym wskaźnikiem?
Wskaźnik BMI nie jest wiarygodny w wielu przypadkach. Nie oblicza się go np. w kontekście wzrostu i masy ciała dzieci, gdyż proces rozwoju może u nich przebiegać w bardzo niejednoznaczny sposób. W praktyce dyskwalifikuje to współczynnik BMI na rzecz siatki centylowej.
Żeby przypatrzeć się, w jakim obszarach BMI może się nie sprawdzić, warto wziąć pod uwagę następujące czynniki:
- płeć,
- masę mięśniową,
- strukturę kości,
- wiek,
- czynniki środowiskowe,
- predyspozycje genetyczne,
- ilość wody w organizmie,
- prowadzoną aktywność fizyczna itd.
Mówiąc prościej, na masę ciała mogą mieć wpływ różne czynniki, w tym mięśnie, które są znacznie gęstsze od tkanki tłuszczowej i kości. Oznacza to, że osoba która prowadzi intensywną aktywność fizyczną (i ma rozbudowaną masę mięśniową) będzie posiadała relatywnie wysoki wskaźnik BMI, który będzie ją kwalifikował jako osobę z nadwagą lub nawet z otyłością.
Z tego samego powodu obliczenie BMI nie będzie miało sensu o kobiet ciężarnych, u których z oczywistych względów występuje bardzo wysoki poziom zróżnicowania masy ciała. Dlatego chcąc dokonać rzetelnego pomiaru tkanki tłuszczowej, należy wykonać profesjonalne badanie pod tym kątem. Polega ono na analizie składu ciała za pośrednictwem metody bioimpedancji elektrycznej, która – w dużym uproszczeniu – polega na przepuszczeniu przez ciało osoby badanej prądu o relatywnie niskim natężeniu. Dzięki temu można nie tylko uzyskać wynik procentowy, ale też dokonać analizy miejsc, w których tkanki tłuszczowej jest najwięcej. Oczywiście takie badanie należy wykonać przed treningiem i to najlepiej na czczo.
Profilaktyka przy badaniach BMI
Gdy już wiemy jak obliczyć BMI i jakie błędy mogą tym obliczeniom towarzyszyć, warto wiedzieć, z jaką profilaktyką powinno wiązać się uzyskanie określonych wyników.
Zgodnie z powyższymi przykładami, wartości współczynnika dla wagi prawidłowej nie wymagają zmian w trybie życia i codziennej diecie. W przypadku nadwagi (jeśli BMI jest wyższe od co najmniej 30), warto zwrócić uwagę na to co się spożywa i jak się spożywa. Na etapie nadwagi nie ma konieczności wizyty u lekarza lub dietetyka, ale – u osób prowadzących normalny tryb życia – uzyskanie takiego wyniku powinno być swoistą „lampką ostrzegawczą”.
A co jeśli wynik jest jeszcze wyższy? Wtedy (zwłaszcza przy otyłości) pojawia się zwiększone ryzyko wystąpienia chorób serca, niedotlenienia mózgu, cukrzycy a nawet miażdżycy i raka żołądka. Owszem, redukcja masy ciała do odpowiedniej wartości nie wyeliminuje całkowicie ryzyka pojawienia się tych chorób, ale znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo zapadnięcia na nie.
Przeczytaj: Dieta odchudzająca: rodzaje diet, zasady i jadłospis.
Zasada profilaktyki działa również „w drugą stronę”. Niedobór masy ciała (wskaźnik BMI poniżej 20) wiąże się nie tylko z ryzykiem anoreksji, ale też – jeśli spadek wagi nastąpił gwałtownie – może się też wiązać z chorobami układu pokarmowego, w tym z niedrożnością jelit. Dlatego zarówno w jednym jak i w drugim przypadku, należy udać się do lekarza i wykonać stosowne badania.
Pomiary BMI w diagnostyce lekarskiej
BMI jest – niestety – bardzo skrupulatnie wykorzystywany przez lekarzy do analizowania stanu zdrowia pacjentów. Powód jest prosty – metoda ta jest po prostu najwygodniejsza i ogranicza się do wprowadzenia zaledwie kilku różnych wartości do kalkulatora (w Internecie są ich dziesiątki). Tymczasem podwyższone (lub obniżone) BMI może świadczyć o:
- problemach związanych z niedrożnością jelit,
- depresji i innych schorzeniach natury psychologicznej,
- nieprawidłowym rozwoju tkanki mięśniowej,
- zaburzeniach w przemianie materii itd.
Ponadto błędna interpretacja wyników uzyskanych po obliczeniu wskaźnika, może utrudnić ocenę przygotowania pacjenta do operacji (zwłaszcza, jeśli chodzi o ilość przyjętego znieczulenia). W wielu polskich szpitalach zdarzają się przypadki, że osoby z dużą masą mięśniową, są traktowane jak pacjenci z nadwagą lub nawet otyłością.
Alternatywne wskaźniki prawidłowej masy ciała
Obliczenie wskaźnika BMI nie jest jedyną dostępną formą analizy, decydującą o tym, czy masa ciała człowieka jest prawidłowa. Jeśli wynik uzyskany w ramach obliczeń nie jest rzetelny i pozostawia sporo wątpliwości, warto wykonać bardziej specjalistyczne pomiary. Jednym z nich jest wskaźnik WHR, który określa stosunek obwodu talii do obwodu bioder.
WHR daje znacznie bardziej rzetelny obraz naszej sylwetki, ale również nie jest pozbawiony wad. Jedną z nich jest konieczność przeprowadzenia skomplikowanych pomiarów obwodów ciała, które muszą być wykonane w ściśle określonych miejscach. W metodzie WHR dokonuje się pomiaru wcięcia w talii lub też – jeśli jej nie ma – w miejscu na wysokości około 3 cm nad pępkiem. Z kolei pomiar obwodu bioder wykonuje się na wysokości kolców biodrowych. Już samo to wskazuje, że obydwa pomiary musi wykonać osoba, która dokładnie zna się na anatomii ludzkiego ciała.
Oczywiście można wypróbować również wiele innych metod, w tym pomiar obwodu brzucha lub talii. Uzyskane wyniki warto porównać z tabelami, choć – biorąc pod uwagę różnice anatomiczne – pojawiające się tu wątpliwości mogą być bardzo duże.
BMI – ogólna ocena
Czytając powyższy artykuł można dojść do wniosku, że – w pewnym stopniu – wywraca on „do góry nogami” dotychczasowe podejście do kwestiach związanych z pomiarem indeksu masy ciała. Tak nie jest, gdyż współczynnik BMI daje nam ogólny pogląd co do stanu zdrowia wybranego pacjenta. Oczywiście pojawienie się wyników mniejszych od 20 i wyższych od 30 nie zawsze musi wiązać się z wystąpieniem czynnika chorobowego. Niemniej w wielu przypadkach jest to ostrzeżenie, które powinno nas mobilizować do zmian w trybie życia i w zwyczajach dietetycznych.
Problem polega na tym, że współczynnik ten – niezgodnie z zamierzeniami twórcy – jest często nadużywany przez lekarzy i dietetyków. Pokazywanie pacjentom kolorowych tabelek i idealnych współczynników może i działa mobilizująco, ale nie zawsze jest zgodne z rzeczywistością. Zwłaszcza, jeśli mówi się o wartościach granicznych.
Podsumowanie
Współczynnik BMI to bardzo prosty, statystyczny model analiz matematycznych. Niestety nie zawsze ma on przełożenie na rzeczywisty stan organizmu człowieka, który przecież podlega wielu różnym zjawiskom i zmiennym.