Żeń-szeń – rodzaje, właściwości i stosowanie

Nazwa żeń-szeń kojarzy się nam przede wszystkim ze sprawnością seksualną i życiową witalnością. Skojarzenie to nie jest bezpodstawne, gdyż – całkiem słusznie – ta dalekowschodnia (i nie tylko) roślina, uważana jest za źródło niezbędnych dla życia i zdrowia makro i mikroelementów. Należy jednak pamiętać, że rola tej rośliny w medycynie naturalnej, jest znacznie szersza. Niniejszy artykuł spróbuje się z nią zmierzyć – skupimy się w nim na działaniu tej rośliny, jej rodzajach, właściwościach, działaniu, a nawet… przeciwwskazaniach dotyczących jej stosowania.

Żeń-szeń – co to jest?

Pod tą dość tajemniczą, a zarazem bardzo dobrze znaną wszystkim nazwą, kryje się bylina z rodziny araliowatych, której łodygi wyróżniają się zdrewniałą strukturą. Roślina ta była stosowana na Dalekim Wschodzie już od co najmniej 4 tysięcy lat. W Europie znamy ją od niedawna, bo mniej więcej od 400 – 500 lat.

W medycynie naturalnej wykorzystuje się przede wszystkim korzeń tej rośliny. Przyjęło się – zresztą całkiem słusznie – że zawiera on mnóstwo korzystnych dla zdrowia związków chemicznych. Choć w żeń-szeniu wykryto aż około 200 różnych substancji aktywnych, to największą rolę wśród nich odgrywają ginsenozydy, które odpowiedzialne są za zaopatrywanie krwi w tlen. Mówiąc prościej – stosowanie produktów, których skład oparty jest na tej bylinie, skutecznie zwiększa dotlenienie narządów wewnętrznych.

Rodzaje i odmiany żeń-szenia

Choć roślinę tą kojarzy się głównie z Dalekim Wschodem, to istnieją również i takie jej odmiany, które rosną w wielu innych częściach świata. I choć w zdecydowanej większości ich właściwości są podobne, to jednak zwykle stosuje się je do ściśle określonych zastosowań.

1. Chiński – to najbardziej popularna „wersja” żeń-szenia. Ze względu na jego szerokie zastosowanie, nazywa się go „wszechlekiem”. Występuje on najczęściej w górskich okolicach Azji wschodniej. To on najczęściej wchodzi w skład zdecydowanej większości suplementów diety. Odmiana chińska jest znana głównie ze względu na jej stymulujące substancje aktywne, gdyż wspierają one potencję i indywidualne zdolności seksualne.
2. Koreański – czyli inaczej żeń-szeń czerwony, jest stosowana głównie jako środek pobudzający i wspomagający organizm. Już sama nazwa tej rośliny, wskazuje na jej pochodzenie. Owszem, podobnie jak jej znacznie bardziej znana odmiana, również i ona porasta południowo – wschodnią Azję, ale – w przeciwieństwie do niej – rośnie na obszarze półwyspu koreańskiego.
3. Amerykański – to bylina, która porasta wschodnią i centralną część Stanów Zjednoczonych i Kanady. Jest ona polecana przede wszystkim sportowcom, ale i tym osobom, którym zależy na skutecznym pobudzeniu organizmu przed męczącym dniem. Co ciekawe, odmianę amerykańską stosuje się często w różnego rodzaju kosmetykach. Odgrywa ona w nich rolę przeciwutleniacza, którego zadaniem jest opóźnienie procesów starzenia się skóry.
4. Syberyjski – to roślina, która jest zalecana przede wszystkim osobom na co dzień uprawiającym sport. Doskonale wpływa ona na procesy odpowiedzialne za regenerację organizmu, ale też skutecznie wzmacnia odporność. Żeń-szeń syberyjski jest również pomocny w zwiększaniu przepustowości naczyń krwionośnych.
5. Indyjski – to roślina, która działa antydepresyjnie i uspokajająco. Jej zaletą jest wsparcie procesów odpowiedzialnych za poprawę pamięci. Bylina ta jest też bardzo skuteczna w minimalizowaniu skutków stresu.

Właściwości i zastosowanie żeń-szenia

W związku z tak dużą obecnością substancji aktywnych w korzeniu żeń-szenia, trzeba mieć na względzie, że może być on wykorzystywany w procesie leczenia wielu różnych chorób. Niestety, swoista złożoność jego składu sprawia, że jego stosowanie, często prowadzi do wystąpienia różnych skutków ubocznych. O nich jednak opowiemy później. Teraz skupimy się na zastosowaniu tej byliny w leczeniu najbardziej wymagających schorzeń.

1. Układ krwionośny i cukrzyca

Roślina ta korzystnie wpływa na funkcjonowanie układu krwionośnego. Obniża poziom cholesterolu we krwi i jednocześnie przyspiesza pracę serca. Dzięki temu jej stosowanie, skutecznie zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy i innych, powiązanych z nią schorzeń.¹ To jednak nie wszystko!

W jednym z badań wykazano, że stosowanie żeń-szeniu²:

• zmniejszyło poziom cukru o 11%,
• obniżyło poziom insuliny na czczo o 38%,
• zwiększyło wrażliwość na insulinę o 33%.

Żeń-szeń odgrywa też ogromną rolę w zmniejszaniu ryzyka wystąpienia zakrzepów! Poza tym obniża on poziom cukru we krwi, co ma istotne znaczenie w kontekście łagodzenia przebiegu i skutków cukrzycy. W związku z tym, że niektóre substancje aktywne wchodzące w skład jego korzenia, mogą bezpośrednio oddziaływać na nadnercza, sugeruje się, że mogą one mieć wpływ na intensywność wydzielania insuliny..

2. Sprawność seksualna

Wielu badaczy jednoznacznie podkreśla, że to właśnie żeń-szeń wykazuje największą skuteczność w pobudzaniu męskiego i żeńskiego libido.((Nutrients and botanicals for erectile dysfunction: examining the evidence.))

Ginsenozydy – o których pisaliśmy na początku artykułu – wspierają procesy odpowiedzialne za uwalnianie tlenku azotu do krwi, dzięki któremu intensyfikuje się proces rozkurczu naczyń krwionośnych. U mężczyzn, to właśnie ten proces jest odpowiedzialny za wzwód. Niektóre badania dowiodły, że zmiany te występują nawet u 60 procent mężczyzn, którzy dotknięci są tego typu problemami.((Clinical efficacy of Korean red ginseng for erectile dysfunction.))

Według specjalistów, przy problemach ze wzwodem najskuteczniejsze jest żeń-szeń chiński i koreański (czyli czerwony).

3. Chroniczne zmęczenie i osłabienie

Stosowanie wyciągów z korzenia żeń-szenia, polecane jest również tym osobom, które na co dzień czują się przemęczone i osłabione.((Efficacy of Ginseng Supplements on Fatigue and Physical Performance: a Meta-analysis.)) Można go również stosować u pacjentów narzekających na zmęczenie chorobami przewlekłymi i przechodzących rekonwalescencję po zabiegach chirurgicznych.

Regularne stosowanie żeń-szenia nie tylko „dodaje energii”, ale też skutecznie zwiększa potencjał intelektualny, zwiększając jednocześnie odporność na stres.((Antifatigue effects of Panax ginseng C.A. Meyer: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial.)) Poza tym roślina ta jest nazywana naturalnym przeciwutleniaczem, gdyż skutecznie spowalnia procesy starzenia. Jej stosowanie jest zalecane zwłaszcza w przypadku wystąpienia objawów andropauzy i menopauzy.

4. Wpływa na układ odpornościowy

Wpływ żeń-szenia na odporność badano na wielu różnych dolegliwościach. Jedno z badań donosi, że przyjmowanie odmiany czerwonego żeń-szenia wpłynęło pozytywnie na poprawę markerów układu odpornościowego pacjentów z zaawansowanym rakiem żołądka (podczas chemioterapii, po leczeniu operacyjnym) w porównaniu z placebo.((Prospective Study for Korean Red Ginseng Extract as an Immune Modulator Following a Curative Gastric Resection in Patients with Advanced Gastric Cancer.))

Do podobnych wniosków doszli także, badacze obserwujący wpływ żeń-szenia na stan zdrowia pacjentów chorych na raka żołądka. Owe badania nie sugerują oczywiście, że żeń-szeń jest cudownym lekiem na nowotwory. Może być on jednak dodatkowym elementem leczenia, który zwiększy szanse na pokonanie choroby lub dłuższe życie.

5. Pamięć i koncentracja

Roślinę tą bardzo często stosuje się w celu poprawy pamięci (zwłaszcza u osób starszych).((Ginseng for cognition.)) Poza tym korzystnie wpływa ona na zdolność skupienia i koncentracji. Warto ją wprowadzić do diety osób, które cierpią na zaburzenia zapamiętywania. Żeń-szeń wpływa też bardzo korzystnie na funkcjonowanie centralnego układu nerwowego, poprawę refleksu i zdolność do szybkiego kojarzenia faktów.

Przeciwwskazania dotyczące stosowania żeń-szenia

Medycyna wciąż podkreśla, że żeń-szeń jest jedną z najciekawszych roślin leczniczych. Niestety wykazuje ona pewne działania niepożądane. Zgodnie z tym:

• – lekarzem powinny się konsultować przede wszystkim te osoby, które cierpią na schorzenia serca i układu krwionośnego. Ze względu na fakt, że roślina ta może znacznie podnieść ciśnienie, nie zaleca się jej stosowania u osób, które cierpią na nadciśnienie.
• Zioła nie powinny stosować osoby, które cierpią na hemofilię lub też na inne odmiany zaburzeń krzepnięcia krwi. Wykazuje ono silne właściwości przeciwzakrzepowe, dlatego spożycie wyciągu z jego korzenia, mogłoby jeszcze bardziej utrudnić proces gojenia się ran.
• Bylina ta – ze względu na swoje właściwości pobudzające – nie powinna być stosowana tuż przed snem. W przeciwnym razie, może ona wywołać długotrwałą bezsenność. Poza tym obniża ona poziom cukru, przez co może doprowadzić do hipoglikemii.
• Żeń-szenia nie należy łączyć z kofeiną lub suplementami zawierającymi guaranę. Nagły wzrost intensywności pracy serca, może wywołać arytmię i nadmierną aktywność układu krwionośnego.
• Rośliny nie należy stosować w przypadku wystąpienia schorzeń zapalnych, które objawiają się podwyższoną temperaturą ciała. Nie wolno go też łączyć z warfaryną, która jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciw zakrzepicy żył głębokich.

Żeń-szeń nie powinien być stosowany u kobiet w ciąży i u karmiących piersią. Na chwilę obecną nie ma rzetelnych badań, które jednoznacznie określałyby sposób oddziaływania substancji aktywnych preparatu, na stan dziecka w łonie matki lub karmionego w naturalny sposób.

Dawkowanie i stosowanie

Dietetycy uzależniają prawidłowe działanie żeń-szenia na organizm człowieka, od dawki, jaką spożywa się w ciągu dnia. Ważne też, by jego stosowanie odbywało się regularnie, ale przez ściśle określony czas.

Jaka zatem powinna być dzienna, optymalna dawka spożywanego żeń-szenia? Według aktualnych zaleceń dietetycznych, jej wartość powinna oscylować pomiędzy 0.5 – 2.0 g. Co ważne, „kurację” tą należy zaprzestać już po około 2 miesiącach stosowania. Warto też zwrócić uwagę na częstotliwość tejże „kuracji”. W przypadku osób młodych, które nie cierpią na schorzenia przewlekłe, można ją stosować najwyżej dwa razy do roku i to najlepiej wiosną i jesienią.

U niektórych osób, stosowanie żeń-szenia w zwykłych, tzw. bezpiecznych dawkach, może wywołać szereg powikłań. Należą do nich między innymi efekty estrogenne (po menopauzie), wymioty, niestrawność i bezsenność. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek z powyższych objawów, należy jak najprędzej odstawić spożywane preparaty i skonsultować się z lekarzem.

Skutki uboczne

Stosowanie zbyt dużych dawek lub przez zbyt długi czas może prowadzić do wystąpienia skutków ubocznych w tym do tzw. zespołu żeńszeniowego. Może być on bardzo dokuczliwy, gdyż objawia się:

• biegunką i ogólnym rozstrojem układu pokarmowego,
• zmianami skórnymi, przypominającymi reakcję alergiczną,
• sennością, bólami głowy i wynikającą z nich apatią,
• ogólnym złym samopoczuciem,
• nadciśnieniem, zawrotami głowy.

Gdzie kupić żeń-szeń i na co zwrócić uwagę przy zakupie?

Skuteczne stosowanie żeń-szenia, jest uzależnione również i od produktu, który zakupimy. Osoby korzystające z wyciągów, powinny zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii:

Gdzie kupić

Produkt należy kupować tylko w określonych punktach. Zakup w mało znanym sklepie internetowym, niesie ze sobą ogromne ryzyko nabycia fałszywki, której stosowanie może doprowadzić do wielu różnych powikłań. Żeń-szeń można też nabyć w sklepach z naturalną żywnością lub w aptekach. Ze względu na cenę, lepiej wybrać drugi wariant.

Nazewnictwo

Choć zabrzmi to absurdalnie, to nie każdy żeń-szeń, jest prawdziwym żeń-szeniem. Dlaczego? Istotną rolę odgrywa tu łacińska nazwa wyrobu, która powinna znajdować się na opakowaniu. Oryginalne, sprawdzone produkty, zawierają w swojej nazwie hasło „Panax”, które opisuje rodzinę tych bylin.

Cena

Ile kosztuje żeń-szeń? Wszystko zależy od formy, w jakiej go nabędziemy. Za 100 gramów sproszkowanego korzenia, trzeba będzie zapłacić około 80 – 100 złotych. Znacznie więcej będą kosztować suplementy zawierające ów składnik. Ich cena waha się w okolicach 100 – 200 złotych za jedno opakowanie, które najczęściej wystarcza na 15 – 30 dni. Z kolei kapsułki z wyciągiem żeń-szenia, kosztują około 15 złotych za opakowanie. Ceny produktów w sklepach z ekologiczną żywnością, są mniej więcej o 20 procent wyższe, od tych podanych wyżej.

Żeń-szeń a suplementacja

Szczególną uwagę należy zwrócić na suplementy diety zawierające żeń-szeń, gdyż bardzo często łączą się one z wieloma innymi substancjami pobudzającymi (np. kofeiną). Takie połączenie – choć w małych ilościach – może być niebezpieczne dla ludzkiego zdrowia. Dlatego, przed zastosowaniem suplementów z żeń-szeniem, należy skonsultować się z lekarzem i (w razie potrzeby) wykonać stosowne badania.

Podsumowanie

Celem niniejszego artykułu nie było „odbrązowienie” słynnej, azjatyckiej byliny, lecz spojrzenie na nią z nieco bardziej krytycznej strony. Zwłaszcza, że jest to suplement bardzo często stosowany bez konsultacji z lekarzem. Tymczasem bezkrytyczne stosowanie preparatów opartych na tej roślinie, może się źle odbić na naszym zdrowiu, a nawet życiu.

1. The effect of ginseng (the genus panax) on glycemic control: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled clinical trial. [↩]
2. Korean red ginseng (Panax ginseng) improves glucose and insulin regulation in well-controlled, type 2 diabetes: results of a randomized, double-blind, placebo-controlled study of efficacy and safety. [↩]